دکتر فرشید خدادادیان در اکران فیلم بی بی مریم: عیار مُستند در بوته نقد مشخص می شود

آروان خبر//دکتر فرشید خدادادیان، در مراسم اکران فیلم “بی بی مریم” ساخته “سید عباس شفیعی” در باغ موزه قصر تهران، چنین گفت؛ خانم ها و آقایان؛ سلام و عرض ادب.یاد و نام بزرگان تاریخ ایران؛ علی قلی خان سردار اسعد، فاتح ملی و ناجی مُلک و ملت در فتح تهران و پایان دادن به استبداد محمد علی شاهی، خواهر گرانقدرش؛ زنده یاد بی بی مریم بختیاری، زن شایسته ایرانی که برای زندگی شرافتمندانه و برای آزادی کوشید و به نیک نامی ماندگار شد و فرزند برومند بی بی، علیمردان خان بختیاری، احیا گر اتحاد هفت و چهار بختیاری و شهید راه مبارزه با دیکتاتوری و استبداد که دیروز، هفدهم آذرماه، بنا به روایتی، سالروز قتل حکومتی و اعدام او در همین محل بود را گرامی می دارم.تبریک عرض می کنم به دوست خوبم سید عباس شفیعی که امروز و اینجا و به همین مناسبت یکی از آثار ارزشمند او در حوزه مستند را با هم رونمایی کردیم و دیدیم و سپاسگزارم از باغ موزه قصر و انجمن بختیاریک که این مجال را برای ما فراهم کردند.
به بنده تکلیف شد در این بخش از برنامه که اتفاقاً به باور من و به دلایلی که عرض خواهم کرد، بخش مهمی است و در پنل نقد فیلم در خدمت شما عزیزان و هم نشین کارگردان محترم و منتقد گرامی باشم که برای من مایه افتخار و مجال آموختن است، اما اجازه دهید قبل از ورود به موضوع عرض کنم که چرا نقد این مستند و عموماً رویکرد نقادانه در مواجهه با آثار فرهنگی هنری مهم است؟
مستند گویی و مستند نویسی، بهترین شاخص و معیار درستی یا نادرستی یک ادعاست و این مستند گویی و مستند نویسی در بوته نقد است که عیارش مشخص می شود.”نقد”، نیاز همواره ما برای فهمیدن بهتر و بیشتر است.نقد که واژه درست فارسی آن “سنجش” است، محصول دوران جدید است.در سُنت گذشته؛ “مجادله”، “مناقشه” و “تخطئه” وجود داشت که با مفهوم نقد و سنجش در دوران جدید بسیار متفاوت است.هرچند هنوز هم برخی به بهانه نقد، مجادله و مناقشه و تخطئه می کنند.
نقد و سنجش به معنای مُدرن آن واجد بنیادهای جدی است که در بستر فلسفه انتقادی برساخته شده اند.اگر بخواهیم نقد و سنجش را به مُثابه یک مفهوم درک کنیم یکی از راه ها این است که مفهوم مقابل آنرا بشناسیم و آن مفهوم؛ “دُگم” است.در رویکرد دُگم یا “دگماتیسم” ذهن مبتلا به ساده انگاری است و حقیقت را تطبیق ذهن با واقعیت می داند.در حالی که “حقیقت” با “واقعیت” متفاوت است.چه بسیار موضوعات که واقعیت دارند اما حقیقت ندارند! یکسان پنداری کامل و همیشگی واقعیت با حقیقت محصول ذهن دگم است و آنچه حقیقت را از میان واقعیت بیرون می کشد و نشان می دهد، نقد و سنجش است.بدین ترتیب بود که در آغاز دوران جدید وقتی کانت از خواب دگماتیسم بیدار شد سه کتاب تاریخ ساز خود را نوشت: نقد خِرَد ناب، نقد خرد عملگرا و نقد نیروی داوری.این سه گانه کانت بود که بستر ساز فلسفه انتقادی جهان امروز شد.
در خصوص خودمان نیز از حکمت خسروانی تا حکمت اشراق همواره توصیه به خرد و دانایی شده.دانایی که برپایه سنجش و نقد استوار است.
ما، امشب و اینجا مفتخریم که با نقد این فیلم مستند، تبادل دیدگاه و گفتگوی این دو عزیز را نیز داشته باشیم.عزیزان؛ “گفتگو”، خود گونه ای نقد و سنجش است.در “مونولوگ” سنجشی صورت نمی گیرد بلکه در “دیالوگ” است که این اتفاق می افتد.از این منظر باید گفت هیچ کس حرف آخر را نمی زند! اگر هم بنا به اقتضای عملی حرف آخری زده شود نمی تواند از نقد بگریزد.
با این درک، نقد و سنجش در همه قلمروها و از جمله فرهنگ و ادبیات و هنر رویکردی برای سنجش میزان نزدیک بودن هر کدام از این موضوعات بعنوان یک واقعیت، به حقیقت است.اینجا به قول “ادوارد سعید” بحث معرفت شناسی متن پیش می آید.بعنوان مثال متن شکسپیر را کارگردانان مختلف به گونه های متفاوت اجرا می کنند.سمفونی پنجم و نهم بتهون را در برلین و پاریس و لندن و نیویورک، رهبران ارکسترهای مختلف متفاوت اجرا می کنند.
تصحیح انتقادی و نگاه نقادانه به متون و آثار ادبی و فرهنگی هنری و از جمله فیلم از همین منظر اهمیت پیدا می کند.به خصوص اینکه بخش زیادی از معرفت شناسی خالق در هنگام خلق اثر به تجربه های زیسته و پیشینه تاریخی و حتی باستانی خالق باز می گردد.
عرضم را کوتاه کنم دوستان، ذهن همواره واجد ابعاد گوناگون خود انگیختگی است و هر اثر فرهنگی هنری یا ادبی یک امکان در برابر امتناع های فراوان دیگر نسبت به فهم همان موضوع است.با سنجش و نقد است که می توان امکان های متفاوت را تحقق داد.با این رویکرد ما امشب و اینجا با افتخار میزبان کارگردان فیلم و منتقد محترم هستیم و اثر مستند آقای شفیعی را از سه منظر؛ سبک، فرم و محتوا بررسی خواهیم کرد و امیدوارم با بهره مندی از مطالب مطرح شده در این پنل به درک و دریافت بهتری از حقیقت فیلم برسیم.
فیلم مستند “بی بی مریم” به مناسبت سالگرد شهادت علیمردان خان بختیاری در هفدهم آذرماه و در تالار فرخی یزدی باغ موزه قصر تهران، به همت انجمن بختیاریک و باغ موزه قصر و با حضور جمعی از علاقه مندان برگزار گردید و پس از نمایش فیلم و در پنل نقد؛ فرشید خدادادیان نویسنده و پژوهشگر، دانش آموخته رشته تاریخ، مولف کتاب “نفت و مشروطه”، مطالعه تطبیقی دو رویداد همزمان انقلاب مشروطه و اکتشاف نفت، با توجه ویژه به حضور و تاثیر بختیاری ها در این دو حوزه و آثار تالیفی دیگر و مقالات و سخنرانی های مختلف داخلی و خارجی در زمینه تاریخ نفت و بختیاری، سید عباس شفیعی؛ مستند ساز و کارگردان، دانش آموخته رشته تهیه کنندگی در مقطع کارشناسی ارشد با ساخت بیش از بیست فیلم کوتاه و بلند داستانی و مستند و انیمیشن هایی همچون؛ “آغاز یک داستان”، “بی خوابی”، “هپروت” و مستندهایی چون؛ “این خانه روشن است”، “استوار گنجی”، “مارون” و “در مسیر نور” و منتقد فیلم؛ “محمود رحمانی” نویسنده و مستند ساز شناخته شده با بیش از دویست حضور بین المللی و ملی و کسب بیش از پنجاه جایزه معتبر ملی و بین المللی.با فیلم هایی همچون؛و “نفت سفید”، برنده جایزه روبرتو روسیلینی از ایتالیا، فیلم مستند؛ “مدار صفر درجه”، فیلم برداری شده در مرز ایران و عراق و مستند “مادرم بلوط”، برنده جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره فیلم مستند مونیخ برگزار شد و در پایان پنل نقد نیز کارگردان به پرسش های برخی از حضار پاسخ داد.